Ewa Rajewska, Adriana Sokołowska-Ostapko, Poznań – Zielona Góra 2024.

Opis badania

„Dobra tłumaczka/dobry tłumacz zawsze chce wiedzieć więcej, zawsze chce doświadczyć więcej, nigdy nie odczuwa pełnego zadowolenia ze świeżo ukończonej pracy”, zauważa Douglas Robinson w Becoming a Translator, klasycznym już wprowadzeniu do teorii i praktyki tłumaczenia. Robinson twierdzi, że elementem pracy przekładowej jest zasadniczy brak satysfakcji, a nawet – że to jej warunek wstępny. Czy ten brak satysfakcji w połączeniu z brakiem uznania, rozpoznawalności i godziwego wynagrodzenia (Kafel, Myśliwy et al., 2022) przekłada się automatycznie na zawodowe – a więc w znacznym stopniu i życiowe – niespełnienie tłumaczy literatury?

Korzystając z naszej wiedzy i doświadczeń: przekładoznawczyni i psychoterapeutki, a zarazem tłumaczek literackich zaangażowanych w działalność Stowarzyszenia Tłumaczy Literatury, zaprojektowałyśmy i przeprowadziłyśmy sondaż poczucia zadowolenia z wykonywanego zawodu wśród polskich tłumaczek i tłumaczy literackich.

Nasz raport sporządziłyśmy na podstawie danych uzyskanych drogą anonimowego badania, które przeprowadziłyśmy pomiędzy 7 maja a 7 lipca 2024 roku za pomocą kwestionariusza Microsoft Forms. Prośbę o wypełnienie kwestionariusza dzięki uprzejmości Przewodniczących poszczególnych oddziałów rozesłałyśmy mailowo do członków i członkiń Stowarzyszenia Tłumaczy Literatury – i ponawiałyśmy; prośby o udział w badaniu zamieściłyśmy również na stronie internetowej STL, Forum Stowarzyszenia Tłumaczy Literatury, profilach poszczególnych oddziałów STL na Facebooku oraz w cotygodniowym newsletterze STL. Ponieważ zależało nam, aby badaniem objąć także osoby niezrzeszone w STL, zaproszenie do udziału w sondażu zamieściłyśmy – i ponawiałyśmy – również na Forum Tłumaczy Literatury na Facebooku oraz w „Biuletynie Polskiego Przekładoznawstwa”, rozsyłanego co miesiąc w polskich środowiskach akademickich.

Nasz kwestionariusz składał się z 41 pytań, z których 3 miały charakter otwarty, a 10 otwierało możliwość doprecyzowania odpowiedzi udzielonej na poprzednie pytanie. Sondował jednak nie tylko poczucie zadowolenia z wykonywanego zawodu, lecz także kwestie związane z wypaleniem zawodowym, postrzeganiem własnej działalności tłumaczeniowej jako twórczości – i współtwórczości – oraz przynależnością do STL. Uzyskałyśmy 160 odpowiedzi (w lipcu 2024 roku Stowarzyszenie Tłumaczy Literatury skupiało 534 osoby członkowskie, a Forum Tłumaczy Literatury – 1136 osób).

Myśląc o dobrostanie zawodowym, kierowałyśmy się tradycyjną koncepcją Edwina Locke’a (1976), który definiuje pojęcie zadowolenia z pracy jako przyjemny stan emocjonalny wynikający z oceny własnej pracy i doświadczenia zawodowego. Ponieważ do tej pory nie wypracowano jednego narzędzia (ani zestawów narzędzi), którymi można mierzyć poziom zadowolenia z pracy, postanowiłyśmy oprzeć się na koncepcji szczęścia Ruuta Veenhovena (2015), nawiązującej do klasycznego podziału, zgodnie z którym na poczucie szczęścia składają się dwa czynniki: hedonistyczny (doświadczanie przyjemnych doznań, emocji i nastrojów) oraz eudajmonistyczny (związany z poziomem zaspokojenia własnych aspiracji i dążeń).

Prowadzono już podobne sondaże – między innymi w 2011 roku Helle V. Dam i Karen K. Zethsen zbadały status tłumaczy biznesowych na rynku duńskim, w 2019 roku Klaudia Bednárová-Gibová i Mária Majherová przyjrzały się poczuciu zadowolenia z wykonywanego zawodu tłumaczy zatrudnionych przez agencje oraz samozatrudnionych na Słowacji, a rok później już sama Bednárová-Gibová zbadała poczucie zadowolenia zawodowego słowackich tłumaczy literatury (w badaniu wzięło udział 21 respondentek i respondentów). Z kolei fińskie badaczki Minna Ruokonen, Jannika Lassus i Taru Virtannen w 2020 roku opublikowały wyniki badań prowadzonych w latach 2012–2014 i dotyczących satysfakcji zawodowej wśród tłumaczy fińskich.

Nasz sondaż jest zatem jednym z pierwszych tego typu badań w Europie, a na gruncie polskim jest pionierski. Spośród poprzedników najbardziej wyróżnia go być może to, że został stworzony przez osoby zajmujące się zawodowo zarówno przekładem literackim, jak i przekładoznawstwem oraz psychologią, dzięki czemu łączy teoretyczne przygotowanie z wieloletnim doświadczeniem w wąskiej specjalizacji, jaką jest tłumaczenie literackie.

Dodatkowo w badaniu wzięło udział łącznie 160 respondentek i respondentów, czyli ponad 14% osób korzystających z zamkniętego branżowego Forum Tłumaczy Literatury, w tym aż 148 członkiń i członków Stowarzyszenia Tłumaczy Literatury, czyli ponad ¼ osób zrzeszonych w STL.

Szczegółowy raport w załączonym pliku.